LGBTQI+ sensitief handelen in de huisartsenpraktijk

Inhoud

Probleemstelling
De basis 
Gezondheidszorgaspecten  
Werk zelf aan toegankelijk sensitieve zorg
Organisaties binnen het zorglandschap

Probleemstelling

Gezien het stigma binnen onze maatschappij en de drempels die LGBTQI+ personen ervaren in de zorgsector, is het aangewezen om thema’s zoals gender, sekse en seksualiteit bespreekbaar te maken in de huisartsenpraktijk. Op die manier krijgt de huisarts een meer volledig beeld van iemands identiteit. Een diversiteit sensitieve huisarts is zich bewust van hun eigen vooroordelen en respecteert het principe van zelfidentificatie.  

De huisartsenpraktijk is een zeer belangrijke en laagdrempelige contactplaats voor LGBTQI+ personen. Huisartsen krijgen dan ook steeds vaker te maken met vragen over gender en seksuele diversiteit. Uit doelgroeponderzoek bij holebi’s en transgenderpersonen wordt echter vaak een negatieve ervaring met een huisarts gerapporteerd.   

  • De bestaande algemene hulpverlening wordt nog vaak als niet toegankelijk en niet inclusief ervaren.  

  • Hulpverleners geven aan niet de juiste kennis en expertise te bezitten en handelingsverlegenheid te hebben   

  • Er is een zeer beperkt aanbod aan gerichte hulpverlening en hierdoor lange wachtlijsten bij gespecialiseerde diensten  

Huisartsenpraktijken zijn nochtans een cruciale partner om voor deze groep de gezondheidskloof te verkleinen.   

Er is dus nood aan goed opgeleid zorgpersoneel in LGBTQI+ sensitieve communicatie en hulpverlening, alsook kennisgeving van deze competentie, het bieden van een genderinclusieve omgeving en werken met genderinclusieve procedures zoals het elektronisch medisch dossier.   

Dit themadossier geeft u situering, cijfers en meer informatie over toegankelijke LGBTQI+ sensitieve zorg, mentale gezondheid, samenwerking met eerste, tweede en derde lijn, …
Door meer aandacht te hebben voor de zorg- en ondersteuningsnood van LGBTQI+ personen, hopen we de drempels bij het zoeken naar hulp bij de huisarts weg te nemen en bijgevolg de gezondheidsproblemen van LGBTQI+ personen te reduceren. Dit dossier is tot stand gekomen door een samenwerking tussen Cavaria, Transgender Inforpunt, het ICRH (International Centre for Reproductive Health) van de Ugent, het instituut voor de gelijkheid van mannen en vrouwen en Domus Medica.

De basis

Basistermen

Taal leeft en evolueert, ook de taal en termen die gebruikt worden voor en door de LGBTQI+ gemeenschap. Hieronder vind je een kort overzicht van relevante links om je wegwijs te maken. Veel voorkomende termen zijn: gender, genderexpressie, seksuele oriëntatie, romantische oriëntatie, trans, non-binair, SOGIESC, genderontwikkeling, intersekse …

Hieronder enkele handige links.:

  • Wat is het verschil tussen gender, geslacht, genderexpressie …?  
    De website van çavaria biedt uitleg in pdf formaat: genderkoek

  • Je vindt ook een korte e-learning op de website van KLIQ.

  • Voor een meer uitgebreide uitleg kan je deze video bekijken van Wel Jong.

  • Uitgebreide lijst rond LGBTQI+ termen  
    Çavaria voorziet ook een woordenlijst op hun webpagina met de meest LGBTQI+ inclusieve termen. Deze website wordt jaarlijks geüpdatet. 

Holebi

In Vlaanderen gaan we ervan uit dat drie à acht procent van de bevolking holebi is. Het woord ‘holebi’ staat voor ‘homo’, ‘lesbisch’ en ‘bi+’.

Heel simpel gezegd, is een homo persoon een persoon die enkel op mannen valt. Een lesbische persoon is een persoon die enkel op vrouwen valt. Iemand die bi+ is, kan een man of vrouw zijn. Zij vallen op meer dan enkel mannen of enkel vrouwen. Zijn hebben een seksuele voorkeur voor alle geslachten Holebi zijn is een seksuele en romantische oriëntatie. Panseksualiteit is een onderdeel van bi+ en hier gaat het over een seksuele voorkeur voor alle personen ongeacht hun genderidentiteit of geslacht. 

Intersekse

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat geslacht veel meer variaties kent. Geslacht wordt immers niet alleen bepaald door uitwendige geslachtskenmerken (het zogenaamde ‘fenotypisch’ geslacht). Ook het gonadale geslacht (het geslacht op basis van de aanwezige gonaden) is van belang, alsook het genetische geslacht (aanwezigheid van X- en/of Y-chromosomen).  Er bestaan meer dan 40 intersekse variaties.  Naar schatting is 1/60 mensen intersekse.
 
Meer informatie over deze variaties in geslachtskenmerken of intersekse variaties vind je hier: 

 Transgender en nonbinair

Transgender personen (verder gebruikt als trans) omvat iedereen die zich niet (volledig) thuis voelt in het gender dat hen bij de geboorte werd toegewezen. Dit omvat zowel binaire genderidentiteiten, zoals trans jongens/mannen en trans meisjes/vrouwen, als niet-binaire genderidentiteiten, zoals non-binaire/genderqueer/genderfluïde personen … 

Meer informatie vind je op de website van transgender Infopunt.

Gezondheidszorgaspecten  

Algemene disclaimer:  

Belangrijk is de volgende nuance: mentale gezondheidsproblemen van LGBTQI+ personen zijn geen inherent gevolg van iemands LGBTQI+ identiteit, maar een gevolg van de maatschappelijke reacties op diverse genderidentiteiten en seksuele oriëntaties. Deze reacties kunnen externe stressoren (discriminatie, geweld, pestgedrag …) veroorzaken, die op hun beurt kunnen leiden tot interne stressoren. Het zijn deze die gedacht worden mee het risico op mentale gezondheidsproblematieken te verhogen.   

De voorbije decennia verhoogde de maatschappelijke aanvaarding van LGBTQI+ personen en werden rechten en gelijke kansen versterkt. Toch lijkt het mentaal welbevinden van de doelgroep niet te stijgen. LGBTQI-personen hebben nog altijd een sterk verhoogd risico op een lager mentaal welbevinden dan de algemene bevolking. Dit zie je weerspiegeld in de suïcidecijfers en holebi’s en transgender personen in het onderzoek uit 2016 naar het psychisch welzijn van Vlaamse holebi’s en/of trans personen.  

Er is vaak een wisselwerking tussen mentale en fysieke gezondheid. Een lagere mentale gezondheid kan soms leiden tot risicogedrag met gevolgen voor de fysieke gezondheid en een slechtere fysieke gezondheid kan leiden tot een lager mentaal welbevinden. 

Hieronder wordt een overzicht weergegeven per letter:

Lesbisch

Fysieke gezondheid 

  • Hoger cardiovasculair risicogedrag (obesitas, roken)
  • Kans op SOA’s is groter door lager gebruik aan voorbehoedsmiddelen. Voor het opsporen, behandelen en opvolgen van SOA's kan gebruik gemaakt worden door de interactieve tool die ontwikkeld werd door het KCE.
    • Chlamydia 
    • Herpes genitalis 
    • HPV  
    • Tricomoniasis 
  • Eetstoornissen 
  • Minder deelname aan kankerscreening, waardoor latere detectie van borstkanker en baarmoederhalskanker

Mentale gezondheid  

Download de brochure 'wat maakt het verschil' voor een studie rond het welzijn, de kwaliteit van de sociale relaties en de leefstijl van LGB en het verschil met heteroseksuele jongeren.

VLESP ontwikkelde een safety plan of veiligheidsplan dat door de huisarts samen met de persoon opgesteld kan worden. Het kan de persoon leren om stap voor stap een suïcidaal proces te herkennen en een mogelijke crisis beter het hoofd te bieden

Gay/homoseksueel 

Fysieke gezondheid 

  • SOA’s: Voor het opsporen, behandelen en opvolgen van SOA's kan gebruik gemaakt worden door de interactieve tool die ontwikkeld werd door het KCE.
    • HIV (grootste risicogroep) 
    • Chlamydia 
    • Gonorroe  
  • Eetstoornissen 
  • Kankers (bv. Anale kankers, maar ook minder deelname aan kankerscreening, waardoor latere detectie van borstkanker en baarmoederhalskanker)   

Mentale gezondheid  

Download de brochure 'wat maakt het verschil' voor een studie rond het welzijn, de kwaliteit van de sociale relaties en de leefstijl van LGB en het verschil met heteroseksuele jongeren.

  • Verhoogd risico op mentale gezondheidsproblematieken 

  • Middelengebruik  

    • Roken

    • Alcohol

    • Drugs  

  • Hogere prevalentie zelfdoding. Cijfers uit onderzoek 'Genoeg-Assez-Enough'

    • 3 op 5 van de Vlaamse holebi's hebben ooit geworsteld met zelfmoordgedachten

    • 1 op 5 van de Vlaamse holebi's ondernam één of meerder zelfmoordpogingen

VLESP ontwikkelde een safety plan of veiligheidsplan dat door de huisarts samen met de persoon opgesteld kan worden. Het kan de persoon leren om stap voor stap een suïcidaal proces te herkennen en een mogelijke crisis beter het hoofd te bieden.

Biseksueel

Fysieke gezondheid 

  • Hoger cardiovasculair risicogedrag (obesitas, roken)

  • SOA’s: Voor het opsporen, behandelen en opvolgen van SOA's kan gebruik gemaakt worden door de interactieve tool die ontwikkeld werd door het KCE.

  • Eetstoornissen 

  • Kanker (bv. Anale kankers) 

Mentale gezondheid 

Download de brochure 'wat maakt het verschil' voor een studie rond het welzijn, de kwaliteit van de sociale relaties en de leefstijl van LGB en het verschil met heteroseksuele jongeren.

Transgender

Transgender personen ervaren soms angst voor een medisch onderzoek, wat kan leiden tot het vermijden van een bezoek aan arts of hulpverlener. Een transvriendelijke zorgomgeving waarin de trans persoon geïnformeerd, bevraagd en gerustgesteld wordt wanneer een fysiek onderzoek nodig is, is essentieel. Leg uit welke fysieke onderzoeken nodig zijn en waarom.  

Specifieke aandacht bij transgender personen zou moeten gaan naar cardiovasculair risicomanagement, diabetes, botgezondheid en osteoporose en kanker(screening). Meer informatie over deze onderwerpen bij transgender personen vind je op de website van Transgenderzorg.

Fysieke gezondheid: 

Meer informatie via transgender Infopunt

  • Soorten mogelijke transities 

    • Emotionele (proces van zelfaanvaarding) 

    • Sociale (coming out, leven volgens innerlijke genderidentiteit) 

    • Juridische (officiële voornaamswijziging) 

    • Fysieke (medische ingrepen) 

  • SOA’s: onbekend of er in België effectief een hoger risico is op hiv, lopend onderzoek in 2023 

Mentale gezondheid  

VLESP ontwikkelde een safety plan of veiligheidsplan dat door de huisarts samen met de persoon opgesteld kan worden. Het kan de persoon leren om stap voor stap een suïcidaal proces te herkennen en een mogelijke crisis beter het hoofd te bieden.

Intersekse

Fysieke gezondheid 

Een variatie in sekse-kenmerken is geen pathologie of per definitie ongezond. Ongeveer 1,7% van de bevolking is intersekse dat komt neer op 1 op 60 mensen. Er kunnen wel medische en psychologische uitdagingen zijn, en die worden best opgevolgd door een multidisciplinair team.  

Beschikbare informatie rond hun gezondheid en welzijn, de verschillende zorgnoden en waaruit welzijnszorg voor variaties in sekse-kenmerken allemaal bestaat is te vinden op de website van ideminfo.be.  

Mentale gezondheid 

VLESP ontwikkelde een safety plan of veiligheidsplan dat door de huisarts samen met de persoon opgesteld kan worden. Het kan de persoon leren om stap voor stap een suïcidaal proces te herkennen en een mogelijke crisis beter het hoofd te bieden.

 

Werk zelf aan toegankelijke sensitieve zorg

Het mentale, sociale en fysieke welzijn van LGBTQI+ personen versterken, blijft dus een belangrijke uitdaging! Hieronder vind je enkele tips en nuttige links.  

1. Werk aan inclusieve communicatie 

2. Wees bewust van terminologie en beeldvorming 

Sommige termen worden niet meer gebruikt. Dit omdat ze door sommigen als beledigend worden ervaren. Sommige termen worden door bepaalde LGBTQI+ personen gelinkt aan een negatieve periode, de medicalisering van hun identiteit of andere negatieve ervaringen. Het is dan ook best deze termen te vermijden.  

3. Wees een warme doorverwijzer

LGBTQI+ personen vinden het niet altijd gemakkelijk om de stap te zetten naar een andere organisatie of dienst. De stap is vaak te groot om een organisatie die jij als huisarts aangeraden hebt, op te bellen of te mailen. Bij een warme doorverwijzing gaan we de patiënt met hun goedkeuring op een rechtstreekse manier proberen te verbinden met de gepaste hulporganisatie. Zorg dat je het zorglandschap voor LGBTQI+ personen kent. 

Organisaties binnen het zorglandschap

  • Çavaria – koepelorganisatie voor LGBTQI+ verenigingen en belangenverdediger LGBTQI+ personen  

  • Lumi – anonieme info- en hulplijn voor vragen over gender, sekse en seksuele diversiteit  

  • Overzicht van de meer dan 125 LGBTQI+ verenigingen aangesloten bij Cavaria  

  • Tweemaandelijke intervisiegroep voor artsen, psychologen en therapeuten  

  • Transgender Infopunt – expertisecentrum en info- en onthaallijn voor de thema’s transgender en genderdiversiteit  

  • Intersekse Vlaanderen - vereniging voor intersekse personen  

  • Voor vragen rond gender over en gendermechanismen bestaat de website genderklik van de Vlaamse Overheid.    

  • It's Pronounced Metrosexual is een gratis online tool om te leren en les te geven over gender, seksualiteit en sociale rechtvaardigheid.  

Hieronder de opname van de webinar die heeft plaatsgevonden op 17 januari 2023. 
Moderator: Dirk Avonts
Sprekers: Dr. Linde Tilley (Huisarts), Dré De Koninck (Cavaria), prof. dr. Joz Motmans (Transgender Infopunt)

 

Publicatie datum
24 jan 2023